windvaanDe windvaan
Een koperen paard in 1922 gemaakt door dorpssmid Lanting.
Voor de windvaan is nog geen passende plaats gevonden












Waarom er paarden op kerktorens staan.

Je hebt paarden als windwijzer op de Martinitoren, in Zuidlaren, Noordlaren, Peize, Gieten en op het koor van de kerk in Eelde. Daar staat op de toren wel een haantje. Met die paarden op de kerktorens, tot de Martini toe, is wat loos..
Het is begonnen in de tijd toen de christelijke kerken bijna allemaal windhanen op de torens zetten. Zo vanaf de 9de eeuw, nog sterker vanaf de elfde eeuw. Door de uitbreiding van kerken, kapellen en kloosters ging het heel hard met de groei van de torenhaan. Samen met kruis en de gouden bol op de toren waren die drie het symbool van de christelijke leer en ze staken overal boven uit. Daar was de duivel niet blij mee. Het ging hem te snel. Zo langzamerhand was hij zijn heidenen kwijt geraakt doordat het christendom groeide. De macht van de duivel werd behoorlijk minder.
Officiële duivelsuitbanners van de kerk trokken rond gingen het werk van de duivel te lijf. Ze joegen hem bij de mensen weg. De kerk met de christelijke haan als symbool gaf aan dat het met het werk van de duivel gedaan was. Hij was er uitgeschopt. Dat meende men in elk geval.
Maar de duivel laat zich niet wegsturen. Hij kruipt even weg, even uit het zicht, maar hij verdwijnt nooit. Op een zeker moment, veel later, dook de duivel weer op. Hij verscheen in de gedaante van een oude kerel, een paardenkoopman in een lange zwarte jas, die de boerderijen langs ging om oud vee te kopen. Deze zwarte kerel trok rond en overnachtte in herbergen. Hij luisterde wat het volk zei. Hij keek uit naar het inhalige volk en naar afvallig kerkvolk, maar vooral naar geld bij boeren en burgers.
De duivel was op zoek naar een prooi. Op een zekere dag in de winter zat hij met een glas foezel [een goedkoop soort jenever] in een herberg ergens aan de grens van Groningen en Drenthe. Een oerstomme, maar rijke jonge boer had het grootste woord. Over dikbetaalde kerkbanken van zijn familie zodat ze vooraan in de kerk konden zitten. Over het goudbeslag op de bijbel en het gewicht van de gouden sieraden en andere snuisterijen van zijn vrouw. En als de oudelui overleden dan kwam er nog veel meer los. “Moet je maar eens kijken als het eenmaal zover is”, lalde hij. De duivel schoof naast hem en fluisterde: “Ik kan je helpen om eerder rijk te worden. Het is eigenlijk heel simpel”. “Wat wil je dan”, bromde de boer terug. “Een weddenschap: paardrijden”, antwoordde de man in de zwarte jas. Beiden trokken zich terug in een donkere hoek van de gelagkamer en smoesden wat.
De volgende zondag zag het kerkvolk dat de kerkdeuren wijd open stonden. In de verte kwamen opeens twee kerels te paard aan rennen. De een was de domme, jonge boer; de andere was de kerel in de zwarte jas. De boer lag voorop. Hij wilde ook als eerste op het paard bij het altaar zijn, want daar won hij een hoop geld mee. Achter hem hoorde hij het gesnuif van het andere paard dat wel vleugels kon hebben gekregen! In een flits galoppeerde de duivel hem voorbij, rechtuit de kerk in. De boerenjongen schrok. trok scheef en liep zich te pletter tegen de kerkmuur. Het paard sloeg over de kop en brak zijn nek. De man in de zwarte jas sprong met paard en al op het altaar en vloog toen de trap op, de toren in. Hij liet een rookspoor en de geur van zwavel achter. Hij kwam er bovenuit, op het topje, waar hij de torenhaan wegschopte. Toen zette hij zich met het paard af - en in een rondvlucht raakte hij verscheiden torenspitsen waar de torenhanen allemaal vanaf gingen. Bij Eelde kwam hij op het koor van de kerk terecht; het topje van de toren haalde hij net niet.
Nu nog steeds kun je zien waar de duivel te paard geweest is. Waar hij met zijn paard kwam, zijn nu paarden als windwijzers. Het leverde een oude zegswijze op die onbekend is gebleven: “Daar wil geen haan meer groeien.” Dat komt door de laatste sprongen van de duivel in deze streken.

Oorspronkelijke tekst: Harmjan van Steenwijk, Drentse Courant/Groninger Dagblad 28/04/99

diefwindvaan

sloopwindvaan